Wstęp

Przewlekła choroba nerek (PChN), obok chorób układu sercowo-naczyniowego, nadciśnienia tętniczego, otyłości i cukrzycy, wymieniana jest, od niedawna, jako choroba cywilizacyjna XXI w. Może być ona powikłaniem wszystkich występujących chorób nerek. 

Szacuje się, że przewlekła choroba nerek dotyczy ponad 4 mln dorosłych Polaków, natomiast na świecie dotykać może nawet 600 mln ludzi. Znakomita większość z nich, bo ok. 90%, nie wie o występowaniu choroby [1, 2].

Definicja

Podstawową jednostką strukturalno-funkcjonalną nerki jest nefron, składający się z ciałka nerkowego (kłębuszek nerkowy i torebka kłębuszka) oraz kanalika nerkowego. Nerki człowieka składają się z ok. 2 mln nefronów [1, 2], choć liczba ich jest cechą osobniczą. Zdrowe nerki filtrują ok. 120 ml osocza/min. Niewydolność nerek rozpoznajemy wówczas, gdy wskaźnik filtracji kłębuszkowej (glomerular filtration rate – GFR) spada poniżej 60 ml/min [1, 2]. 

Przewlekła choroba nerek (PChN) to wieloobjawowy zespół chorobowy rozwijający się na skutek wielu różnych procesów chorobowych, toczących się w miąższu nerki, prowadzący do trwałego uszkodzenia lub zmniejszenia liczby czynnych nefronów i utrzymujący się dłużej niż trzy miesiące [1–4]. 

Nie każda przewlekła choroba nerek oznacza istnienie przewlekłej niewydolności nerek. 

Epidemiologia

Przewlekła choroba nerek, którą uznano ostatnio za chorobę cywilizacyjną, występuje znacznie częściej, niż początkowo sądzono. W wielu krajach, w których od lat prowadzone są rejestry nefrologiczne, znana jest częstość występowania schyłkowej niewydolności nerek [5–9]. Zdecydowanie mniej wiadomo o pozostałych stadiach PChN. Szacunkowe dane wskazują, że w Polsce przewlekłą chorobę nerek w różnych stadiach można rozpoznać u ponad 4 mln dorosłych Polaków [1].

Według dostępnych danych ocenia się, że PChN w różnych stadiach rozwoju dotyczy ponad 10% populacji, natomiast u pacjentów zaliczanych do grup ryzyka częstość występowania sięga nawet do 30–50% [5–9]. Ponadto obserwuje się stałe zwiększanie liczby chorych w piątym, ostatnim stadium PChN (G5), wymagającym rozpoczęcia leczenia nerkozastępczego.

W Polsce, od powstania rejestru nefrologicznego, nieustannie notuje się wzrost liczby chorych ze schyłkową niewydolnością nerek – liczba chorych z PChN w piątym stadium wzrosła ze 141 osób na 1 mln populacji w 1996 r. do 793 na 1 mln w 2013 r. [10]

Występowanie PChN w krajach rozwiniętych jest, na ogół, związane z podeszłym wiekiem, cukrzycą, nadciśnieniem tętniczym, otyłością i chorobami układu sercowo-naczyniowego. Głównymi przyczynami rozwoju choroby są cukrzycowa choroba nerek, kłębuszkowe zapalenia nerek i nefropatia nadciśnieniowa [1]. Inne choroby prowadzące do rozwoju PChN to choroby cewkowo-śródmiąższowe, wrodzone lub nabyte wady układu moczowego (dokładna charakterystyka w tabeli 1). 

Tabela 1. Przyczyny przewlekłej choroby nerek 

* HBV – hepatitis B virus, wirus zapalenia wątroby typu B
** HCV – hepatitis C virus, wirus zapalenia wątroby typu C
*** HIV – human immunodeficiency virus, ludzki wirus niedoboru odporności

Często dokładna diagnostyka przyczyny PChN jest niemożliwa ze względu na brak histopatologicznej oceny bioptatu nerki, z powodu istniejących przeciwwskazań do wykonania badania lub rozpoznania choroby w zaawansowanym stadium PChN. 

Diagnostyka przewlekłej choroby nerek

Początkowe stadia przewlekłej choroby nerek przebiegają zazwyczaj skąpoobjawowo lub bezobjawowo [11–13], natomiast bardziej zaawansowane stadia charakteryzują się powolnym narastaniem objawów i adaptacją do narastających nieprawidłowości, co powoduje, że chory przez długi czas nie odczuwa objawów klinicznych. Niestety, nadal dość częstym zjawiskiem jest diagnostyka PChN w ostatnim, skrajnym stadium, wymagającym natychmiastowego wdrożenia leczenia nerkozastępczego (najczęściej pilnej dializoterapii). 

Nie ma badania diagnostycznego pozwalającego jednoznacznie rozpoznać przewlekłą chorobę nerek w każdym stadium jej trwania.

Do diagnostyki przewlekłej choroby nerek wykorzystywane są badania dodatkowe, takie jak:

• stężenie kreatyniny w surowicy,
• szacunkowa filtracja kłębuszkowa (estimated glomerular filtration rate – eGFR) obliczona z wykorzystaniem stężenia kreatyniny w surowicy,
• albuminuria,
• badanie ogólne moczu z osadem,
• badanie ultrasonograficzne układu moczowego (tabela 2). 

Najczęściej wykorzystywanym badaniem do rozpoznawania przewlekłej choroby nerek, począwszy od trzeciego stadium, jest stężenie kreatyniny w surowicy i oszacowanie filtracji kłębuszkowej na jej podstawie. Oznaczenie stężenia kreatyniny nie jest idealnym parametrem określającym czynność nerek, ponieważ stężenie kreatyniny w surowicy zależne jest od masy mięśniowej chorego, sekrecji kreatyniny w cewkach nerkowych, a także pośrednio od wieku i płci [1, 2]. Nerki mogą utracić nawet 60% funkcji bez towarzyszącego wzrostu stężenia kreatyniny w surowicy. 

Tabela 2. Diagnostyka przewlekłej choroby nerek