Rak piersi należy do najczęstszych nowotworów diagnozowanych wśród kobiet. W 2018 r. w Polsce nowotwory złośliwe piersi odnotowano u 22,5% kobiet [1]. Stadium rozwoju, w którym choroba nowotworowa zostaje wykryta, ma wpływ zarówno na rokowanie, jak i sposób leczenia. Obecnie, w ramach leczenia nowotworów piersi, można wyróżnić: interwencję chirurgiczną, chemioterapię, radioterapię, immunoterapię oraz terapię hormonalną [2]. 
Do czynników zwiększających ryzyko zachorowania zalicza się: wiek > 65 lat, predyspozycje genetyczne, czynniki związane z wpływem estrogenów, takie jak wczesna pierwsza miesiączka, późna menopauza, pierwsza ciąża > 30. r.ż., stosowanie antykoncepcji hormonalnej, stosowanie hormonalnej terapii zastępczej po menopauzie. Wśród czynników modyfikowalnych wymienić natomiast można otyłość (która poprzez nadmiar tkanki tłuszczowej zwiększa stężenie estrogenów) oraz czynniki żywieniowe [3].
Według badań wysokie spożycie owoców, warzyw, produktów pełnoziarnistych, drobiu i ryb, a także ograniczenie rafinowanych węglowodanów, słodyczy, wysokotłuszczowego nabiału oraz przetworzonego czerwonego mięsa może poprawić rokowanie oraz przeżycie kobiet z rozpoznaniem wczesnego raka piersi [4]. Według Custódio i wsp. wyższa jakość diety podczas leczenia onkologicznego powodowała o 60% mniejsze ryzyko zgonu w tej grupie kobiet. Badacze wskazali, że wysokie spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych oraz izomerów trans kwasów tłuszczowych jest związane ze zwiększonym ryzykiem zgonu. Z kolei dieta bogata w ciemnozielone i pomarańczowe warzywa i rośliny strączkowe związana jest z niższymi stężeniami białka CRP, co przekłada się na wydłużony czas przeżycia całkowitego u kobiet ze zdiagnozowanym rakiem piersi [5]. 
Należy pamiętać, że nie istnieje jedna uniwersalna dieta w chorobie nowotworowej [6]. Każdy pacjent jest inny i wymaga indywidualnego podejścia. Kolejny ważny aspekt to fakt, że dieta może zmieniać się w zależności od etapu leczenia, na którym jest pacjent. Warto pamiętać, że jadłospis powinien także być nastawiony na zmniejszenie objawów ubocznych, które mogą wystąpić w czasie terapii. W trakcie leczenia radio- i chemioterapia często powodują zaburzenia smaku, a także kserostomię, czyli suchość w ustach [7]. Dodatkowo zmiana smaku może być spowodowana niedoborem cynku. Jest on związany z tym, że niektóre chemioterapeutyki, np. cisplatyna mogą powodować chelatację cynku, co prowadzi do jego niedoborów. W związku z tym w czasie leczenia pojawiają się objawy uboczne i często zmieniają się także wybory żywieniowe kobiet, co skutkuje niższym spożyciem białek i tłuszczów [3]. Według badań Morales-Suárez-Varela i wsp. u kobiet z nowotworem piersi w trakcie leczenia zaobserwowano zbyt małe ilości w diecie witamin B2, B3, B5, B8 oraz B12 [8]. Z kolei Ferreira i wsp. zaobserwowali, że u pacjentek spożycie wapnia, miedzi, żelaza, błonnika pokarmowego, magnezu, potasu, witaminy A oraz cynku było poniżej rekomendowanego dziennego spożycia [9]. Oprócz zmian smaku i węchu należy pamiętać, że u pacjentek może występować również wczesne uczucie sytości, nudności, zapalenie błon śluzowych oraz awersja do jedzenia. Wszystko to może skutkować niedożywieniem [10–12]. 
Planując interwencję, należy pamiętać, że zalecana wartość energetyczna diety mieści się w przedziale 25–30 kcal/kg m.c., a w przypadku pacjentów wyniszczonych – nawet 35–45 kcal/kg m.c. Warto dodać, że pacjentów z nadwagą oraz otyłych nie odchudzamy, a obliczenia wykonujemy, używając idealnej masy ciała. W diecie niezbędna jest odpowiednia ilość białka, ze szczególnym uwzględnieniem cysteiny i metioniny, a także argininy i glutaminy [13]. Wyjściem do obliczeń zapotrzebowania czy podaży białka powinna być idealna masa ciała obliczona np. według wzoru Broca. W przypadku występowania obrzęków należy skorygować masę ciała o istniejące obrzęki. Sugerowana podaż białka powinna wynosić 1,2–2 g/kg m.c./dzień. Warto dodać, że w przypadku białka zalecana jest jednak ostrożność i za dawkę bezpieczną uważa się białko na poziomie 1,5 g/kg m.c. Podobnie jak w przypadku zapotrzebowania energetycznego zapotrzebowanie na białko liczymy, używając idealnej masy ciała [14]. 
Oprócz białka i odpowiedniej wartości energetycznej należy także zadbać o to, aby jadłospis pacjenta był odpowiednio zbilansowany, tj. zawierał wszystkie witaminy i składniki mineralne [15]. Bardzo ważna będzie, zwłaszcza w okresie pooperacyjnym, podaż cynku oraz witaminy C, które niezbędne są do syntezy kolagenu, a zatem do gojenia ran [13].
W żywieniu nie powinniśmy zapominać o węglowodanach. Dobór źródeł węglowodanów zależy od tolerancji pacjentki. W przypadku zaawansowanej choroby, zwłaszcza w trakcie leczenia, dieta powinna być dietą lekkostrawną. Możliwe jest natomiast włączenie niewielkich ilości roślin strączkowych lub innych trudniej trawionych warzyw, jeśli pacjentka dobrze je toleruje. Wspominając o roślinach strączkowych, warto poruszyć kwestię spożycia soi. O ile w okresie przed chorobą może być stosowana, o tyle w okresie choroby należy wdrażać ją stopniowo, ponieważ może ona nie być zbyt dobrze tolerowana. Dlatego należy ją stosować bardzo ostrożnie i raczej wybierać przetwory z soją, takie jak mleko sojowe czy tofu. W przypadku węglowodanów - jeśli jest taka możliwość - powinny to być głównie węglowodany złożone. Ograniczeniu powinny natomiast ulec cukry proste. Powodują one bowiem wyższe stężenia insuliny, co przekłada się na mniejsze stężenie białka wiążącego hormony płciowe – SHBG, co w konsekwencji powoduje większą dostępność estrogenów [13].
Proponowana dieta powinna być oczywiście żywieniem doustnym. W przypadku niemożliwości pokrycia zapotrzebowania dietą doustną (zwłaszcza kiedy obserwujemy chudnięcie pacjenta) zalecane są tzw. ONS (oral nutrition support), zwane popularnie nutridrinkami [14]. Jeśli takie żywienie nie jest możliwe, należy rozważyć kolejno żywienie dojelitowe, a jeśli to również jest niemożliwe – żywienie pozajelitowe [16]. 
Według wyników badań naukowych w diecie pacjentek podczas leczenia onkologicznego mogą sprawdzić się kwasy EPA + DHA, zielona herbata, witamina E w dawce 400 mg oraz witamina D (50 000 IU/tydzień). Zaobserwowano, że podawanie EPA + DHA w ilości 1–4 g nie tylko było bezpieczne, ale także zmniejszało skutki uboczne chemioterapii, takie jak utrata gęstości kości, neuropatia obwodowa czy przyrost masy ciała. Należy jednak podkreślić, że obserwacje te nie są wytycznymi nakazującymi wprowadzenie tych substancji [3].
Oprócz czynników żywieniowych u pacjentek z rakiem piersi należy pamiętać także o zwiększeniu aktywności fizycznej. Według wyników badań 150 minut umiarkowanej aktywności fizycznej w tygodniu przekładała się na zmniejszenie ryzyka zgonu na raka piersi o 11%. Natomiast czynnikami pogarszającymi rokowanie pacjentek z rakiem piersi są spożywanie alkoholu oraz palenie papierosów [17]. 
Bardzo ważny jest fakt, że 50–96% kobiet z rakiem piersi podczas leczenia zwiększa masę ciała. Niestety, jeszcze bardziej niekorzystnym zjawiskiem jest występujące jednocześnie zmniejszenie masy mięśniowej z jednoczesnym wzrostem tkanki tłuszczowej. Dlatego tym bardziej odpowiednio zaplanowane leczenie żywieniowe może mieć ogromny wpływ na przebieg leczenia. Należy jednak pamiętać, że okres leczenia onkologicznego nie jest czasem na rozpoczynanie diet redukcyjnych [5].
Po zakończonym leczeniu onkologicznym należy pamiętać o dążeniu do osiągnięcia idealnej masy ciała, zwłaszcza w przypadku nowotworów tzw. hormonozależnych (zakres BMI 20–25 kg/m2). Wiemy, że wyższa wartość BMI sprzyja wysokim stężeniom insuliny, co wiąże się ze zwiększonym ryzykiem progresji raka piersi. A dodatkowo nadmierna tkanka tłuszczowa zwiększa stężenie estrogenów [5]. W diecie warto zwrócić szczególną uwagę na owoce bogate w polifenole. Mają one bowiem działanie hamujące na aromatazę (enzym) zwiększającą ilość estrogenów [3].
Na zakończenie warto dodać, aby oprócz żywienia sprawdzić suplementy, które kobiety stosują podczas leczenia. W badaniu McLay i wsp. wykazano, że 38% pacjentek z rakiem piersi stosowało preparaty ziołowe. Głównie były to takie preparaty, jak Echinacea, granat, mięta, rumianek, grejpfrut, czosnek, kurkumina i żeń-szeń. Należy je skonsultować z lekarzem prowadzącym lub farmaceutą i przeanalizować pod kątem możliwych interakcji z chemioterapeutykami [2]. 
W tym miejscu należy również zwrócić uwagę na rekomendacje dotyczące suplementacji diety dużymi dawkami mikroelementów. Wszystkie aktualne wytyczne podkreślają, że jest to niezalecane [14]. 

Bibliografia

1. Wojciechowska U., Didkowska J., Michałek I., Olasek P., Ciuba A. Nowotwory złośliwe w Polsce w 2018 roku. Krajowy Rejestr Nowotworów. Warszawa 2020.
2. Lopes C., Dourado A., Oliveira R. Phytotherapy and Nutritional Supplements on Breast Cancer. BioMed Research International, Volume 2017, Article ID 7207983.
3. Cicco P. Nutrition and Breast Cancer: a literature review on prevention, treatmend and recurrance. Nutrients, 2019; 11(7): 1514. 
4. Kwan M.L., Weltzien E., Kushi L.H., Castillo A., Slattery M.L., Caan B.J. Dietary Patterns and Breast Cancer Recurrence and Survival Among Women With Early-Stage Breast Cancer. J Clin Oncol. 2009 Feb 20 27(6): 919–26. doi: 10.1200/JCO.2008.19.4035 PMID: 19114692.
5. Custódio I. et al. Impact of chemiotherapy on diet and nutritional status of women with breast cancer: a prospective study. PLOS ONE, 2016.
6. Sobotka L. (red.) Podstawy Żywienia Klinicznego: Edycja Czwarta. Kraków. Krakowskie Wydawnictwo Scientifica. 2013. ISBN 9788393652716. 
7. Kapała A. Dieta w chorobie nowotworowej, Wydawnictwo Buchmann. 2016. 
8. Morales-Suárez-Varela M. et al. Effect of Breast Cancer Treatment on Dietary Vitamin Intake Levels. Int. J. Environ. Res. Public Health 2021, 18, 19.
9. Ferreira I. et al. Food intake and the nutritional status of women undergoing chemotherapy. Ciênc. saúde coletiva vol.21 no.7 Rio de Janeiro July 2016.
10. Hovan A.J., Williams P.M., Stevenson-Moore P., Wahlin Y.B., Ohrn K.E., Elting L.S., Spijkervet F.K., Brennan M.T. A systematic review of dysgeusia induced by cancer therapies. Supportive Care Cancer 2010, 18, 1081–1087 [CrossRef] [PubMed]. 
11. Zabernigg A., Gamper E.M., Giesinger J.M., Rumpold G., Kemmler G., Gattringer K., Sperner-Unterweger B., Holzner B. Taste alterations in cancer patients receiving chemotherapy: A neglected side effect? Oncologist 2010, 15, 913–920 [CrossRef] [PubMed].

Pozostałe pozycje dostępne u autorki.